ΑΥΤΟΕΠΙΓΝΩΣΗ

 Του Πάνου Συκιώτη*

Αυτοεπίγνωση είναι το να γνωρίζει κανείς την εσωτερική του κατάσταση, τις προτιμήσεις, τα προσωπικά το αποθέματα και να έχει επαφή με τη διαίσθησή του.

Η αυτοεπίγνωση εμπεριέχει τις εξής δεξιότητες:

Την επίγνωση των συναισθημάτων. Το να αναγνωρίζει δηλαδή κανείς τα συναισθήματά του, τις επιπτώσεις και τα αποτελέσματά τους.

Την ακριβή αυτοαξιολόγηση. Το να γνωρίζει κανείς τα ισχυρά και ασθενή σημεία του χαρακτήρα του και να γνωρίζει τα όριά του.

Την αυτοπεποίθηση. Δηλαδή τη σιγουριά που έχει κάποιος όταν γνωρίζει καλά την πραγματική του αξία και τις ικανότητές του.

Ποιο είναι το όφελος της Αυτοεπίγνωσης.

Παράδειγμα: Σε ένα καθηγητή ενός λυκείου με καρδιολογικά προβλήματα δόθηκε ένα φορητό μηχάνημα ελέγχου του καρδιακού ρυθμού. Έπρεπε να γνωρίζει τους καρδιακούς του παλμούς γιατί όταν έφταναν τους 150/min ήταν σήμα κινδύνου και έπρεπε να πάρει φάρμακο και να αναπαυθεί.

          Μια μέρα πήγε σε μια σύσκεψη και ενώ ο ίδιος θεωρούσε ότι δεν τον επηρέαζαν οι συζητήσεις το μηχάνημα έδειξε 150 παλμούς ανά 1 min.

          Δεν είχε συνειδητοποιήσει πόσο πολύ εκνευριζόταν με τους μικροτσακωμούς που γίνονταν κατά τη διάρκεια της σύσκεψης.

Αυτό έγινε γιατί ο καθηγητής δεν είχε επίγνωση των συναισθημάτων του και έτσι δεν μπορούσε να χειρισθεί το στρες.

          Έχει αποδειχθεί ότι η επίγνωση των συναισθημάτων που υπολανθάνουν μπορεί να έχει σωτήρια αποτελέσματα.

          Παράδειγμα: Ένας μεγάλος αριθμός διευθυντών μεγάλων επιχειρήσεων περίπου 63 απελύθησαν από την εργασία τους. Φυσικά, ήσαν θυμωμένοι και επιθετικοί. Έλαβαν μέρος σε μια μελέτη στο Πανεπιστήμιο Σάουθερν Μεθόντιστ.

          Στους μισούς δόθηκε η οδηγία να κρατούν ημερολόγιο επί 5 ημέρες, αφιερώνοντας 20 λεπτά την ημέρα για να καταγράφουν τα βαθύτερα συναισθήματα και τις σκέψεις τους γι’ αυτά που τους συνέβαιναν.

          Εκείνοι που κράτησαν ημερολόγιο δηλαδή οι μισοί βρήκαν νέες δουλειές πιο γρήγορα από εκείνους που δεν κράτησαν ημερολόγιο.

          Προφανώς εκείνοι οι οποίοι κράτησαν ημερολόγιο απέκτησαν μεγαλύτερη επίγνωση των συναισθημάτων τους και έτσι μπόρεσαν πιο εύκολα να τα ελέγξουν και έτσι πιο ήρεμοι και με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση μπόρεσαν να ψάξουν και να βρουν δουλειά.

          Η συναισθηματική διαύγεια μας βοηθάει να αντιμετωπίζουμε την κακή διάθεση. Όσο καλύτερα γνωρίζουμε τα συναισθήματά μας και τις ικανότητές μας, τόσο καλύτερα μπορούμε να ελέγχουμε τα συναισθηματικά μας ξεσπάσματα και τόσο πιο γρήγορα μπορούμε να ξεφύγουμε από μια δυσάρεστη κατάσταση.

          Εκείνοι οι οποίοι συνέρχονται πιο γρήγορα, είναι αυτοί οι οποίοι διαθέτουν μεγαλύτερη συναισθηματική διαύγεια.

          Βέβαια, η διατήρηση της ψυχραιμίας δεν είναι εύκολη υπόθεση. πολλοί άνθρωποι φαίνονται ψύχραιμοι, ήρεμοι ενώ βράζουν μέσα τους. Πρέπει και αυτοί να βρουν τρόπο να χειρισθούν τα συναισθήματα της δυσφορίας, και το άγχος που αισθάνονται.

          Η συνεχής καταπίεση έντονων συναισθημάτων έχει αρκετά μειονεκτήματα. Άτομα τα οποία λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο συχνά δεν καταφέρνουν να προχωρήσουν σε οποιαδήποτε ενέργεια για να βελτιώσουν την κατάστασή τους. Μπορεί να μην δείχνουν εξωτερικά σημάδια αρνητικών συναισθημάτων όπως άγχος, φόβου, θυμού, επιθετικότητας, ωστόσο υποφέρουν από ένα εσωτερικό αναβρασμό. αποτέλεσμα αυτού του αναβρασμού είναι η εμφάνιση συμπτωμάτων όπως πονοκέφαλοι, νευρικότητα, αϋπνία, πεπτικές διαταραχές.

          Βλέπουμε λοιπόν, ότι σε επίπεδο υγείας και αυτοί που κρατούν την ψυχραιμία τους αλλά βράζουν μέσα τους και αυτοί οι οποίοι εκρήγνυνται αντιμετωπίζουν τους ίδιους κινδύνους.

          Γι’ αυτό η αυτοεπίγνωση δεν είναι αρκετή. Δεν πρέπει μόνο να γνωρίζουμε τα συναισθήματά μας και τις ικανότητές μας, αλλά πρέπει να μπορούμε και να τα ελέγχουμε.

          Παράδειγμα: Κάποιος σταματάει το αυτοκίνητό του παράνομα σε ένα πολυσύχναστο δρόμο και μπαίνει μέσα σε ένα κατάστημα να ψωνίσει. Όταν βγαίνει έξω βιαστικά, βλέπει έναν τροχονόμο να του έχει κόψει κλήση και επί πλέον έχει έλθει και ο γερανός και παίρνει το αυτοκίνητό του. Ο οδηγός εξαγριωμένος φωνάζει και φέρεται με απρέπεια. Ο αστυνομικός προφανώς εκνευρισμένος καταφέρνει να συγκρατήσει το θυμό του και να δώσει μια ήρεμη απάντηση.

          Ο αυτοέλεγχο είναι σημαντικός για εκείνους που επιβάλλουν το νόμο. Σε διάφορες περιστάσεις οι αστυνομικοί αναγκάζονται να δώσουν μεγάλο αγώνα για να συγκρατήσουν την ενστικτώδη αντίδρασή τους απέναντι στην έλλειψη σεβασμού. Αυτή η έλλειψη σεβασμού εκλαμβάνεται από τους αστυνομικούς σαν ένδειξη ότι η εξουσία περνάει στα χέρια του άλλου.

          Οι διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι οι αστυνομικοί με την καλύτερη επίδοση χρησιμοποιούν τη λιγότερη βία.

          Προσεγγίζουν τα οξύθυμα άτομα με ηρεμία και επαγγελματική συμπεριφορά και διαθέτουν ιδιαίτερες ικανότητες στην αποκλιμάκωση της έντασης.

          Η αρχή της διατήρησης της ηρεμίας παρά τις προκλήσεις ισχύει για όλους όσους αντιμετωπίζουν συχνά αντιπαθητικούς ή εκνευρισμένους ανθρώπους στην εργασία τους. Ανάμεσα στους συμβούλους και τους ψυχοθεραπευτές για παράδειγμα, εκείνοι με τη διακεκριμένη επίδοση αντιδρούν ήρεμα σε μια προσωπική επίθεση από την πλευρά του ασθενή. Το ίδιο ισχύει και για τις αεροσυνοδούς με ξεχωριστή επίδοση οι οποίες βρίσκονται αντιμέτωπες με δυσάρεστους επιβάτες.

          Ανάμεσα στους διευθυντές και τα στελέχη, επίσης, εκείνοι με τη διακεκριμένη επίδοση καταφέρνουν να εξισορροπούν την ορμή, τη φιλοδοξία και την αυτοπεποίθησή τους με τον αυτοέλεγχο, τιθασεύοντας τις προσωπικές τους ανάγκες χάρις της καλής συνεργασίας προς εξυπηρέτηση των στόχων του οργανισμού.

          Πολλές φορές νιώθουμε συναισθήματα χωρίς να μπορούμε να εντοπίσουμε τη φύση τους, γιατί φυσικά έχουμε μικρή αυτοεπίγνωση.

          Παράδειγμα: Η Μαρία την περασμένη Κυριακή τα έβαλε με τον άνδρα της. Δεν ξέρει γιατί. Της ζητάω να μου διηγηθεί τις συνθήκες που επικρατούσαν όταν ένιωσε τον ασυγκράτητο θυμό.

          Είχαν πάει στο εξοχικό τους με ένα φιλικό ζευγάρι του συζύγου της, το οποίο όμως δεν εγνώριζε. Παρόλο που το ζευγάρι ήσαν άνθρωποι συμπαθητικοί και θα μπορούσε να σχετισθεί μαζί τους εν τούτοις δεν τα κατάφερε. Ήταν συγκρατημένη, δεν είχε εμπιστοσύνη στον εαυτό της, δυσκολευόταν να μιλήσει γιατί φοβόταν ότι οι άλλοι θα την θεωρούσαν αμόρφωτη. Η Μαρία ήξερε ότι είχε δυσκολία στην επικοινωνία κυρίως με αγνώστους και είχε αποφασίσει να καταβάλλει προσπάθειες να βελτιώσει την ικανότητάς της για επικοινωνία.

          Γι’ αυτό είχε προτείνει να πάνε μια βόλτα στη φύση μήπως εκεί μπορέσει και επικοινωνήσει καλύτερα. Δυστυχώς λόγω βροχής ο περίπατος ανεβλήθη. Η Μαρία ένιωσε μεγάλη απογοήτευση. Η επιθυμία της για επικοινωνία ματαιώθηκε. Ο θυμός της ξέσπασε ανεξέλεγκτα για ασήμαντη αφορμή.

          Η Μαρία δεν έχει σαφή επίγνωση των συναισθημάτων της, τις επιπτώσεις και τα αποτελέσματά τους και κατά συνέπεια έχει μικρή αυτοεπίγνωση και ελαττωμένο αυτοέλεγχο.

Προσαρμοστικότητα:

          Συγκρίνουμε δύο στελέχη εταιρειών. Το ένα βασανίζεται από ένταση. Λέει «Η ζωή μου θυμίζει αγώνα δρόμου. Προσπαθώ να προλάβω κάτι, να ανταποκριθώ στις προθεσμίες που μου επιβάλλονται, είμαι νευρικός και γεμάτος ένταση και συχνά βαριέμαι».

          Το άλλο στέλεχος λέει: «Δεν βαριέμαι σχεδόν ποτέ, είμαι συνεχώς στον αγώνα και ό,τι κάνω το απολαμβάνω».

          Ο τελευταίος διαθέτει ανθεκτικότητα. Πρόκειται για μια ιδιότητα να μένει κανείς αφοσιωμένος, να αισθάνεται ότι έχει τον έλεγχο και να θεωρεί το στρες σαν πρόκληση και όχι απειλή.

          Υπ’ αυτή την έννοια υπάρχουν δύο είδη στρες. Το καλό και το κακό και αντιστοιχούν σε δύο διαφορετικά βιολογικά συστήματα.

          Το καλό στρες ενεργοποιεί το συμπαθητικό μας σύστημα το οποίο λειτουργεί σε φυσιολογικό ρυθμό ώστε η διάθεσή μας να είναι θετική και η ικανότητά μας να σκεφτόμαστε και να αντιδρούμε βρίσκεται στο βέλτιστο επίπεδο.

          Ενώ το κακό στρες το έντονο προκαλεί την έκκριση σε μεγάλη ποσότητα ουσιών όπως οι κατεχολαμίνες, η ανδρεναλίνη, η νοραδρεναλίνη και η κορτιζόλη. Οι ουσίες αυτές σε μεγάλες ποσότητες δημιουργούν βλάβες στον οργανισμό όπως κακή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος με αποτέλεσμα την μειωμένη αντίσταση του οργανισμού στις διάφορες ασθένειες.

* 

Ο Παναγιώτης Συκιώτης είναι  Νευρολόγος – Ψυχίατρος – Ψυχαναλυτής,  Image Maker,  Πρόεδρος Ε.Α.Ε.Π.,

Υψηλών Αλωνίων 14, 262 24, Πάτρα, Τηλ. – Fax.: 2610-314339, κιν.: 6944-977292